ਸਕੂਟਰ ‘ਤੇ ਸਾਮਾਨ ਵੇਚ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਨੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ –  ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਜਿਸ ਨੇ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਲਈ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਇਆ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਿੱਗਜਾਂ ਨੂੰ ਲਖਨਊ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਪੁੱਤਰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ। ਸਗੋਂ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਦਾ ਪੋਤਾ ਹਿਮਾਂਕ ਰਾਏ ਹੀ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ‘ਚ  ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਬੁਢਾਪੇ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪੁੱਤਰ ਆਖ਼ਰੀ ਸਫ਼ਰ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸਨ।

ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਦਾ ਲੰਬੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੀ ਦੇਰ ਰਾਤ 75 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਕੋਕਿਲਾ ਬੇਨ ਹਸਪਤਾਲ ‘ਚ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਅਰਰੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸਕੂਟਰ ‘ਤੇ ਨਮਕੀਨ ਵੇਚ ਕੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੜਕ ‘ਤੇ ਸਾਮਾਨ ਵੇਚਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਉਸਦਾ ਸਫ਼ਰ ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ, ਵਿੱਤ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ, ਮੀਡੀਆ, ਮਨੋਰੰਜਨ, ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ, ਪ੍ਰਾਹੁਣਚਾਰੀ, ਪ੍ਰਚੂਨ, ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਏਅਰਲਾਈਨ ਸੈਕਟਰਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਕ ਸਮਾਂ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਜਾਣਾ ਪਿਆ।

ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਅਰਰੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾ ਮਨ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਗੋਰਖਪੁਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਸਾਲ 1978 ਵਿੱਚ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਦੇ ਨਾਲ ਸਕੂਟਰ ਉੱਤੇ ਬਿਸਕੁਟ ਅਤੇ ਨਮਕੀਨ ਵੇਚਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਕੁਰਸੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਕੂਟਰ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਨੇ 2 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਸੁਪਨੇ ਵੇਚਣ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਸੀ। ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਚਿੱਟ ਫੰਡ ਕੰਪਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਪੈਰਾ ਬੈਂਕਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਗਰੀਬ ਅਤੇ ਮੱਧ ਵਰਗ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ। ਸਿਰਫ਼ 100 ਰੁਪਏ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਵੀ ਉਸ ਕੋਲ 20 ਰੁਪਏ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਸਨ।

ਉਸ ਦੀ ਸਕੀਮ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਹਰ ਗਲੀ ਵਿਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਈ। ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਸਹਾਰਾ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਲੱਗੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਾਲ 1980 ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਸਕੀਮ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਸਹਾਰਾ ਨੇ ਹਾਊਸਿੰਗ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਸੈਕਟਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਖੰਭ ਫੈਲਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ, ਵਿੱਤ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ, ਮੀਡੀਆ, ਮਨੋਰੰਜਨ, ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ, ਪਰਾਹੁਣਚਾਰੀ, ਪ੍ਰਚੂਨ, ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਫੈਲ ਗਈ ਸੀ। ਸਹਾਰਾ ਦੀ ਗੂੰਜ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ 11 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਟੀਮ ਇੰਡੀਆ ਦਾ ਸਪਾਂਸਰ ਰਿਹਾ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਸਹਾਰਾ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੁੱਗਣੀ, ਚੌਗੁਣੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ।

ਸਹਾਰਾ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਲਗਜ਼ਰੀ ਲਾਈਫ਼ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ 4400 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਦੋ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਹੋਟਲ ਹਨ। ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਐਬੇਵੈਲੀ ਵਿੱਚ 313 ਏਕੜ ਦੀ ਡਵੈਲਪਮੈਂਟ ਸਾਈਟ, ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਬਰਸੋਵਾ ਵਿੱਚ 113 ਏਕੜ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਸੁਬਰਤ ਨੇ ਦੇ ਗੋਮਤੀਨਗਰ ਵਿੱਚ 170 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਾਇਆ। ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ 764 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੇਟਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ‘ਤੇ 500 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਆਹ ‘ਚ ਕਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਸਤੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਟਾਈਮਜ਼ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਸਹਾਰਾ ਨੂੰ ਰੇਲਵੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰਦਾਤਾ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। 11 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸਹਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ, ਪਰ ਫਿਰ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਮੋੜ ਲੈ ਲਿਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਕਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਦੇ ਦਿਨ ਅਜਿਹੇ ਆਉਣਗੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਹਵਾ ਖਾਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਸਾਲ 2009 ਵਿਚ ਸਹਾਰਾ ਨੇ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਆਈਪੀਓ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸਹਾਰਾ ਨੇ ਸੇਬੀ ਨੂੰ ਆਈਪੀਓ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦਿੱਤੀ, ਤਾਂ ਸੇਬੀ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਡੀਆਰਐਚਪੀ ਭਾਵ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਬਾਇਓਡਾਟਾ ਮੰਗਿਆ।

ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਮਾੜੇ ਦਿਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਸਾਲ 2009 ਵਿੱਚ, ਸਹਾਰਾ ਨੇ ਸੇਬੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਕੰਪਨੀਆਂ ਸਹਾਰਾ ਇੰਡੀਆ ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਲਿਮਿਟੇਡ ਅਤੇ ਸਹਾਰਾ ਹਾਊਸਿੰਗ ਇਨਵੈਸਟਮੈਂਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਲਿਮਟਿਡ ਦਾ ਆਈਪੀਓ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਸੇਬੀ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਨਿਯਮੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਸਹਾਰਾ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਸੀ। ਸੇਬੀ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਕਿ ਸਹਾਰਾ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ 3 ਕਰੋੜ ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਤੋਂ 24,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ, ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਸਟਾਕ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਸੂਚੀਬੱਧ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਸਹਾਰਾ ‘ਤੇ 12000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ।

ਜਦੋਂ ਸੇਬੀ ਨੇ ਸਹਾਰਾ ਤੋਂ ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਮੰਗੇ ਤਾਂ ਸਹਾਰਾ ਵੱਲੋਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੇ 127 ਟਰੱਕ ਭੇਜੇ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਟਰੱਕਾਂ ਕਾਰਨ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਜਾਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਾਮਲਾ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਕੀਲ ਰਾਮ ਜੇਠਮਲਾਨੀ ਨੇ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਦਲੀਲਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਸ ਨੇ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਪ੍ਰਤੀ ਸਖ਼ਤ ਰਿਹਾ। ਸਹਾਰਾ ਨੂੰ ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ 15 ਫੀਸਦੀ ਵਿਆਜ ਦੇ ਨਾਲ 24,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਫਰਵਰੀ 2014 ‘ਚ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋ ਸਾਲ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪੈਰੋਲ ‘ਤੇ ਬਾਹਰ ਆਇਆ ਸੀ।