ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਖ਼ਰਾਬ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਭੰਡਾਰ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ‘ਲਾਈਫਲਾਈਨ’ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ

ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ — ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਭੰਡਾਰ ਫਰਵਰੀ ‘ਚ 16 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਸੀ, ਜੋ ਜੂਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫਤੇ ‘ਚ 10 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਭੰਡਾਰ ਅੱਠ ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 29 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਦਰਾ ਫੰਡ (ਆਈਐਮਐਫ) ਤੋਂ 1.2 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇਹ ਰਕਮ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਦਰਾਮਦ ਬਿੱਲ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰ ਸਕੇਗੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਡਗਮਗਾ ਰਹੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਮੁਦਰਾ ਫੰਡ (ਆਈ.ਐੱਮ.ਐੱਫ.) ਦੀਆਂ ਕਠੋਰ ਸ਼ਰਤਾਂ ਮੰਨਣੀਆਂ ਪੈਣਗੀਆਂ।

ਡਿਗਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦਰਮਿਆਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 26 ਮਈ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਉੱਥੇ ਪੈਟਰੋਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ‘ਚ 84 ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਫਾਈਨਾਂਸ਼ੀਅਲ ਐਕਸ਼ਨ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਯਾਨੀ FATF ਦੀ ਗ੍ਰੇ ਸੂਚੀ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ‘ਤੇ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪਿਆ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਾਲ 2018 ਵਿੱਚ FATF ਦੀ ਸਲੇਟੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਜਾਂ ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਪ੍ਰੋ. ਹਰਸ਼ ਵੀ ਪੰਤ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਐਫਏਟੀਐਫ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਅਤੇ ਆਈਐਮਐਫ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਰਵੱਈਆ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਗ੍ਰੇ ਸੂਚੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਵੇਗਾ, IMF ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਵੀ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਹਾਂ-ਪੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਕਰਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਰਗੇ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਗ੍ਰੇ ਲਿਸਟ ‘ਚ ਰਹਿੰਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ।

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਾ ਅਸਰ ਚਾਹ ‘ਤੇ ਵੀ ਪਿਆ ਹੈ। ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਨੀਆ ‘ਚ ਚਾਹ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦਰਾਮਦਕਾਰ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹਰ ਸਾਲ 25-24 ਕਰੋੜ ਕਿਲੋ ਚਾਹ ਦਰਾਮਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ‘ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਦਰਾਮਦ ਬਿੱਲ ਲਗਭਗ 450 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚਾਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਈ ਜੀਵਨ ਰੇਖਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਪ੍ਰੋ: ਪੰਤ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਚਾਹ ਇਕ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਇਹ ਭੋਗ ਵਿਲਾਸ ਦੀ ਵਸਤੂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਚਾਹ ਦੇ ਕੱਪ ਨਾਲ ਰੋਟੀ ਖਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਚਾਹ ਦਰਾਮਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਚਾਹ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕੀਨੀਆ, ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ, ਯੂਗਾਂਡਾ ਅਤੇ ਬੁਰੂੰਡੀ ਤੋਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਚਾਹ ਸਸਤੇ ਭਾਅ ‘ਤੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਚਾਹ ਦੀ ਕੀਮਤ 850 ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਸਾਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਚਾਹ ਦੀ ਕੀਮਤ 100 ਰੁਪਏ ਘੱਟ ਸੀ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਨੇ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮਹਿੰਗਾਈ ਕਾਰਨ ਚਾਹ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਖਪਤ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਕ ਕਿਲੋ ‘ਤੇ ਸਥਿਰ ਰਹੀ ਹੈ।